OPENSTAAN VOOR KERSTMIS

Weert, December 2020 

Ongeveer twee jaar geleden rond deze tijd zat ik vanuit de geestelijke gezondheidszorg van het ziekenhuis en de gemeente Den Bosch als begeleider in het team van Begeleid Wonen, een organisatie die mensen met een lichte en matige mentale handicap helpt zelfstandig te wonen. Het gesprek ging over een licht mentaal gehandicapte man, laat ik hem Hans noemen. Het ging tegen Kerstmis aan. Hans had zijn huis heel mooi gemaakt. Er stond een prachtig versierde boom in de kamer, de hulpverleenster had hem geholpen om kaarten te versturen naar enkele bekenden, hij had boodschappen gedaan voor een feestelijk kersteten. Maar naarmate het feest dichterbij kwam werd hij meer en meer onrustig. En uiteindelijk zegde hij alles af en vroeg aan de begeleidster om enkele dagen in de afdeling van de psychiatrie te mogen blijven tot de kerstdagen en Oud en Nieuw voorbij waren. Hans heeft een hechtingsprobleem. Zoals veel van zijn lotgenoten kent hij een geschiedenis van instellingen, een mislukte opvang in een pleeggezin, enz. Telkens wanneer zich een situatie voordoet waar heel veel gevoel bij te pas komt, klapt hij dicht en houdt hij mensen op afstand terwijl hij hun genegenheid tegelijk zo nodig heeft. En zo gebeurde ook nu waar hij zo veel angst voor had.

Terwijl ik zat te luisteren naar het verhaal van de begeleidster en haar onmacht voelde bij wat gebeurde, moest ik eigenlijk aan heel deze Kersttijd denken. Ik moest vooral denken aan alles wat mensen deze dagen niet doen, zodat zou gebeuren waar ze zo op hopen. In de voorbije dagen hebben we allemaal misschien ons best gedaan om pakjes te kopen en het thuis gezellig te maken. Maar, zoals het verhaal van Hans mij leert, moet er nog iets anders gebeuren. Om Kerstmis te kunnen vieren moet je over de fundamentele vaardigheid beschikken om genegenheid toe te laten en ze door te geven. De Deens-Amerikaanse psycholoog Erik Erikson omschreef het als oervertrouwen dat zich uitdrukt in een onbezorgd kunnen geven en ontvangen. Je moet erin slagen om een soort van innerlijke ruimte te creëren waarin iets kan geboren worden dat je zelf niet meer in de hand hebt en dat groter is dan jezelf.

Kerstmis vieren is net als naar een feest gaan: je kunt alles organiseren, maar of het een echt feest wordt, hangt af van iets dat je niet in de hand hebt. Je kan alleen maar je overgeven en intreden in het gebeuren, maar al het overige is een geschenk dat zich belangeloos geeft. Zo is het ook met ons geloof: Voor een mens die zich zo kwetsbaar en weerloos durft openstellen kan God niet anders dan zich helemaal geven. Zijn wezen is niets anders dan Verlangen: verlangen om in de armoede van onze persoon in te treden als een verwarmend, troostend Licht. Niet overdonderend en zelfverzekerd, maar schamel en voorzichtig.